เรื่องการทําบุญ

เรื่องการทําบุญ

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต)

               เรื่องบุญก็ตองเขาใจกันใหชัด “บุญ” คือ สิ่งที่ชําระลางบาปทุจริต ทําจิตใจใหสะอาดผองใส และเฟองฟูเจริญงอกงามขึ้นในความดีงามที่สูงขึ้นไปทาน คือ การใหการบริจาคที่วาเป็น บุญ นั้น ก็เพราะมันกําจัดความเห็นแก ตัวของเรา ชวยทําให สังคมมนุษย เผื่อแผชวยเหลือกัน จะไดไมตองแยงชิงเบียดเบียนกัน มีปจจัย ๔ พออยูอาศัยได แลวจะไดกาวขึ้นไปทําความดีงามสรางความเจริญอื่นๆที่สูงขึ้นไป ตลอดจนเปนเครื่องสนับสนุนใหพระสงฆมีกําลังที่จะทําหนาที่ของทานในการศึกษา ปฏิบัติ และสั่งสอนประชาชนใหทําความดีและมี ปญญายิ่งขึ้น โดยที่ทานไม ตองมัวหวงกังวลในดานวัตถุบุญไมใชแคทานเทานั้น ยังมีบุญอยางอื่นอีกมากมาย เชนความเชื่อหรือศรัทธาที่มีเหตุผล ไมหลงงมงาย ความมีใจเมตตาอยากจะชวยเหลือเพื่อนมนุษย การเอาใจใสคิดจะปดเปาทุกขภัยแก ผูเดือดรอนหรือยากไร ความมุงมั่นเพียรพยายามทําความดีความมีสติ ที่จะดําเนินชีวิตโดยไม ฟุงเฟอลุมหลงมัวเมา เปนอยูดวยความไมประมาท การมีปญญาและแสวงหาความรู ที่จะทําชีวิตให ดีงามและสรางสรรค ประโยชน สุขที่ แท จริงให แก สังคมเปนตนบุญอยางนี้ สูงยิ่งกวาทานขึ้นไปอีก และเปนบุญที่สังคมของเรากําลังตองการอยางมาก เพื่อชวยใหชีวิตและสังคมดีงามมีความสุขที่แทจริงทาน การบริจาค จะมีความหมายเปนบุญแทจริง ก็เพราะเปนตัวหนุนให คนกาวไปในบุญที่สูงขึ้นไปนี้ หรือมีบุญอยางสูงเหลานี้มาตอใหกาวสูงขึ้นไป

เรื่องสิ่งกอสรางใหญโต

 เรื่องการกอสรางสิ่งใหญโตก็เปนเรื่องที่ ตองระวังใหมากตองจับหลักใหไดกอนวาอะไรเปนตัวงานพระศาสนาที่แท เมื่อจับตัวงานหลักไดแลว เรื่องอื่นๆ ก็เอามาสนองงานหลักนั้นงานหลักของพระพุทธศาสนา ก็คือ ไตรสิกขา หรือการศึกษาฝกหัดพัฒนาพฤติกรรม จิตใจ และปญญาใหเจริญงอกงามดียิ่งขึ้นไตรสิกขาเปนงานของชีวิต เปนหนาที่ ของทุกคน โดยเฉพาะพระสงฆที่ จะตองฝกอบรมพัฒนาตนเอง และชวยแนะนําสั่งสอนใหประชาชนพัฒนาตัวเขาขึ้นไป จึงมีงานการศึกษา ปฏิบัติ และเผยแผธรรมเปนศาสนกิจสวนการสรางอาคารเปนตน ก็เพราะความจําเปนในการใชงานเพื่อมาสนองงานศึกษา ปฏิบัติ และเผยแผสั่งสอนธรรมนี้ จึงมีหลักปฏิบัติวา นอกจากดูกําลังทรัพย เปนตนแลว ควรสรางตามความจําเปนในการใชงาน เพื่อสนองงาน ใหคุณคามาอยูที่ตัวงานแหงไตรสิกขานั้น ไมใชใหคุณคาเขวไปอยูที่สิ่งกอสราง แมคุณคาทางศิลปะเปนตน ก็ตองมาเปนเครื่องหนุนตัวงานหลักนั้น ถาจับตัวหลักนี้ไมได ไมนานก็จะเพี้ยนกันไปหมดส วนการกอสรางสิ่งใหญ โตสวยงามในความหมายทํานองเปนอนุสรณสถาน ก็มีคติไวชวยตรวจสอบดังนี้

๑. ควรจะเกิดจากการรวมใจ และพรอมใจกันของชาวพุทธทั่วกันหมดทั้งโลก หรือทั้งประเทศ แลวเลือกสรางไวในที่เดียวจะไดเปนศูนยกลางจริงๆ ถาไมอยางนั้น ใครมีกําลังก็สรางขึ้นมาตอไปก็จะมีการสรางแขงกัน ที่โนน ที่นี่ แลวก็เปนของพวกนั้นของพวกนี้ ฝายโนน ฝายนี้ แทนที่จะเปนศูนยรวมใหเกิดความสามัคคีก็กลับกอความแตกแยก แทนที่จะมาหนุนความสําคัญของพระศาสนาเปนสวนรวม ก็จะเปนการเสริมความยิ่งใหญของบุคคลหรือของหมูพวกไป

๒. การสรางวัตถุ ไมตองพูดถึงที่ใหญโต แมแตที่ใชงานสนองหลักไตรสิกขาทั่วๆ ไป คติชาวพุทธแตเดิม ถือเปนเรื่องของคฤหัสถคือญาติ โยมชาวบานที่จะเป นธุระจัดทํา เพราะจัดเปนปจจัย ๔ขอที่ ๓ (เสนาสนะ) เพื่อมาหนุนใหพระมีกําลังทํางานศึกษา-ปฏิบัติ-เผยแผธรรมใหไดผลดียิ่งขึ้น โดยไมตองหวงกังวลดานวัตถุยิ่งของใหญ โตดวยแลว ก็ควรจะเปนเครื่องแสดงศรัทธาโดยใหเปนความดําริ ริ เริ่มและเปนภาระของพุทธบริ ษั ทฝ ายคฤหัสถที่จะทําขึ้น เพราะเห็นคุณคาของพระรัตนตรัยที่เกิดขึ้นแกชีวิตและสังคมของเขา สวนพระสงฆก็ตั้งหนาตั้งตาศึกษาธรรมปฏิบัติธรรม ดํารงธรรม เผยแผธรรมไป ใหผลเกิดขึ้นที่ชีวิตของคนยกตัวอยางในอินเดีย ยุคพระพุทธศาสนารุงเรืองมากพระเจาอโศกมหาราชเลื่อมใสธรรมแลว ก็สรางมหาวิหารมากมายถวายแกพระศาสนา มหาวิหารก็คือวัดใหญๆ ซึ่งเปนศูนยกลางการศึกษาของพระสงฆ และประชาชนนั่นเอง ถ าเปนยุ ค

ประชาธิปไตย ประชาชนก็ตองรูจักสามัคคีรวมแรงรวมใจกันทํา

๓. ทุนที่ใชสรางเหมือนกับมาจากสวนเหลือใช คือยุคสมัยนั้นสังคมมั่งคั่งมีเงินทองมาก และบุคคลที่สราง อยางพระเจาอโศก

มหาราชก็มั่งคั่งลนเหลือ การใชเงินทองในการกอสรางนี้ ตองไมเปนเหตุตัดรอนหรือเบียดแบงแยงยุบการสรางสรรคประโยชนสุขดานอื่น แต ตองใหกลับไปหนุนกัน และเนนที่คุณคาทางจิตใจไมใชเนนที่ราคาของวัตถุ

๔. การสรางสิ่งใหญโต ที่จะเปนอนุสรณสถาน มีไวที่เดียวหรือนอยแห ง นอกจากสิ้นเปลืองที เดียว และยิ่งทําใหมีความ

สําคัญมาก กอความสามัคคี ไดจริงแลว ตามปกติในพระศาสนาก็จะสรางไวในที่เกี่ยวกับองคพระศาสดา คือ พระพุทธเจา เกี่ยวกับเหตุการณในพุทธประวัติ หรือเปนเหตุการณใหญในประวัติศาสตรพระพุทธศาสนา อยางพระเจาอโศกมหาราช ทรงสรางมหาสถูปและประดิษฐานหลักศิลาจารึกไว ณ ที่พระพุทธเจาประสูติ ตรัสรูแสดงปฐมเทศนา และปรินิพพาน ทรงสรางอุทิศถวายพระพุทธเจาไมได ทรงสรางขึ้นเพื่อแสดงความยิ่งใหญของพระองคเอง จึงมีคุณคาแหงศรัทธาและน้ำใจบริสุทธที่มุงเพื่อธรรมอยางแทจริงพระพุทธเจาและพระสงฆในสมัยพุทธกาลไมเคยสรางวัดที่ไหนเลย แมแตวัดเดียว

จะไดเขาใจใหถูกวัด รวมทั้งกุฏิ วิหาร อะไรตางๆ ในวัด เปนปจจัย ๔ ขอที่ ๓คือ เสนาสนะ เรื่องปจจัย ๔ นั้น มีหลักอยูแลววา เปนเรื่องของ ถวายพระสงฆ สวนพระสงฆก็ทําหนาที่ของตน คือเลาเรียนปริยัติปฏิบัติในไตรสิกขา และสั่งสอนธรรมแกประชาชน อยางอุทิศตัวอุทิศเวลา คฤหัสถจัดปจจัย ๔ ถวาย ก็เพื่อใหพระสงฆทําหนาที่ของทานไดโดยไมตองหวงกังวลดานวัตถุ

เมื่อพระพุทธเจาประกาศพระศาสนาใหมๆ พระไมมีวัด ไมมีที่อยูอาศัย ก็อยูตามโคนไม (เรียกวารุกขมูล) ตอมาพระพุทธเจาสอนธรรม พระเจาพิมพิสารเลื่อมใสแลวไดถวายสวนไผ เปนวัดแรกเรียกวาพระเวฬุวัน อยูที่เมืองราชคฤหแตตอนนั้น ก็ยังมีแตวัด พระยังไมมีกุฏิอยู ตอมาพระที่อยูงายๆ สอนธรรม เปนประโยชนแกประชาชนกวางขวางออกไป คนก็เลื่อมใสมากขึ้น พระถึงจะไมมีกุฏิอยู ก็อดทน ตั้งหนาประพฤติปฏิบัติฝกตน และสอนธรรมแกประชาชนเรื่อยไป อยูกันตามปาตามโคนไม ภูเขา ซอกเขา ถ้า ปาชา ดงไม ลอมฟาง แมกระทั่งในที่โลงแจงจนกระทั่งวันหนึ่ง เศรษฐีเมืองราชคฤห ออกจากบานไปสวนแตเชา ก็เลยไดเห็นพระภิกษุที่เริ่มออกปฏิบัติศาสนกิจ เดินออกมาจากที่ตางๆ ที่ทานไปพัก มีอาการกิริยาสงบงามน่าเลื่อมใส ก็อยากจะใหทานมี ที่อยูจึงเขาไปหาทานและบอกวาจะขอสรางที่อยูถวายพระภิกษุเหลานั้นก็ตอบวาทานรับไมได เพราะพระพุทธเจายังไมไดอนุญาต ทานเศรษฐีจึงขอให พระภิกษุเหลานั้นไปทูลขออนุญาต แลวบอกแจงแกตน เมื่อไดรับพุทธานุญาตแลว ทานเศรษฐีไดสรางกุฏิถวายพระสงฆเสร็จ ๖๐ หลังในวันเดียว นี่คือครั้งแรกที่พระภิกษุทั้งหลายไดมีกุฏิอยู

วัดพระเชตวัน ก็เปนมาแบบนี้เหมือนกันที่อนาถบิณฑิกเศรษฐีสรางถวายที่เมืองสาวัตถี ยางที่ พูดถึงขางตน ซึ่งนับวาเปนวัดแรกที่นอกจากมีที่ดินแลว ก็มีอาคารที่ สรางไวพรอมดวย เชน กุฏิพระพุทธเจาหลังเล็กๆ มีเนื้อที่ราว ๖-๗ ตารางเมตรที่วานั้นเศรษฐีเมืองราชคฤหที่เปนคนเริ่มตนสรางกุฏิถวายพระ ก็เปนนองภรรยาของอนาถบิณฑิกเศรษฐีนั่นเอง อนาถบิณฑิกเศรษฐีไดมาเลื่อมใสพระพุทธเจ าและคิดสรางวัดที่ สาวัตถี ในคราวที่มาเยี่ยมเศรษฐีเมืองราชคฤหครั้งหนึ่งเมื่อสรางวัดเชตวันเสร็จ อนาถบิณฑิกเศรษฐีถวายวัดเชตวันแดพระพุทธเจา แตพระพุทธเจาตรัสวาใหถวายแกสงฆทั้ง๔ ทิศ(จาตุรทิศ) คือเปนของกลางอยางสากล เลยกลายเปนประเพณีการสรางและถวายวัดสืบมา

พระไมสรางวัดเลยหรือ?

วัดนะเปนของญาติโยมคฤหัสถสรางถวาย แตพระเปนผูดูแลการกอสรางได เพื่อใหสรางถูกตองตามธรรมวินัย งานเกี่ยวกับการ

กอสรางที่พระทํานี้เรียกวา “นวกรรม” และพระผูทําหนาที่นี้เรียกวา“นวกัมมิก” หรือ “นวกัมมาธิฏฐายี”งานนวกรรมนี้ ตองเขาที่ประชุมสงฆมอบหมายแตงตั้ง ที่ประชุมสงฆจะลงมติประกาศวา “สงฆมอบวิหาร (กุฏิ/ที่อยูที่จะสราง)ของคฤหบดีชื่อนี้ ใหเป็นนวกรรมของภิกษุชื่อนี้”

ในสมัยพุทธกาล ก็ไมตองมีการเรี่ยไร

คนที่จะสรางวัด เขามีศรัทธา เขาจึงสราง เขาจะมีเงินและเขาจะสละมาใชสรางเทาไรก็เปนเรื่องของเขา ไมยุงกับคนอื่น และพระก็ดูแลใหถูกตองตามพระวินัยเทานั้นในระยะตอๆ มา ก็มีพุทธบัญญัติยอมใหสรางได แตทรงวางกําหนดไวเขมงวดมาก คือ ถาภิกษุจะสรางกุฏิอยูเอง

๑. ตองนําเรื่องเขาที่ประชุมสงฆ และใหสงฆสํารวจพื้นที่แลวกําหนดที่ให

๒. ขนาดกุฏิตองไดตามเกณฑ กวางยาว ๑๒ x ๗ คืบพระสุคต (ประมาณ ๓ x ๑.๗๕ เมตร; การเทียบมาตราอาจคํานวณ

ตางจากนี้ไดบาง)นี่ก็หมายความวา พระพุทธเจาไมตองการใหพระยุงกับวัตถุไมตองวุนวายกับวัตถุ จะไดอุทิศตัวอุทิศเวลาใหแก หนาที่ของตนไดเต็มที่ นั่นดานหนึ่ง และอีกดานหนึ่งเพื่อไมใหรบกวนหรือเปนภาระแกชาวบาน ดังที่พระองคตรัสสอนใหพระภิกษุเปนผูเลี้ยงงาย หรือบางครั้งตรัสวา

“ภิกษุทั้งหลาย ทรัพยสมบัติของคฤหัสถทั้งหลาย เปน

ของที่ เขาเก็บหามาไดยาก แมเมื่อไดมาแลว ก็ยังตองคอย

ดูแลรักษาอยางลําบาก, เมื่อทรัพยสมบัตินั้นเขาเก็บหามา

ก็ยาก ดูแลรักษาก็ลําบาก พวกเธอโมฆบุรุษ ยังจะเรียกรอง

มาก ยังจะขอเขาบอยอีก . . . การกระทําของพวกเธอไมเปนไป

เพื่อความเลื่อมใส . . .” (วินย.๑/๕๐๒/๓๓๗)

พระองค ไมทรงตองการใหพระสงฆ มัววุนวายกับเรื่องดานวัตถุ แมแตที่เปนการทําเพื่อพระองค ที่เรียกวา เปนการบูชา คือไมใหพระสงฆ ยุงกับอามิสบูชา แตใหมุงทําปฏิบัติบูชา แมแตเมื่อพระองคจะปรินิพพาน พระอานนททูลถามวา เมื่อพระพุทธเจาปรินิพพานแลว จะใหจัดการพระพุทธสรีระอยางไร พระพุทธเจาตรัสวา

“ดูกอนอานนท เธอทั้งหลายจงอยาขวนขวายในการ

บูชาสรีระของตถาคตเลย, ขอใหเธอทั้งหลาย ขมักเขมน

ประกอบในหนาที่ของตน จงเปนผูไมประมาทในหนาที่ของตน

มีความเพียร อุทิศตนเถิด; ขัตติยบัณฑิตก็ดี พราหมณบัณฑิต

ก็ดี คหบดีบัณฑิตก็ดี ที่เลื่อมใสในตถาคต มีอยู, คนเหลานั้น

จักทําการบูชาสรีระของตถาคตเอง” (ที.ม.๑๐/๑๓๓/๑๖๔)

หลังจากปรินิพพาน และถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระแลวกษัตริย และผูครองแควนทั้งหลายก็ตกลงแบงพระบรมสารีริกธาตุเป็น ๘ สวนเทาๆ กัน นําไปสรางสถูปเจดียเปนอนุสรณและเปนที่บูชาไวในแวนแควนของตน ถือเปนประเพณีสืบมาวา เรื่องการสรางสถูปเจดีย ก็ทํานองเดียวกับสรางวัดเปนหนาที่ของฝายคฤหัสถที่จะจัดดําเนินการในเมืองไทยเรา ประเพณีนี้ก็ออกมาเป็นกฎหมาย การที่จะสรางวัด ก็เริ่มดวยมีคฤหัสถไปยื่นเอกสารแสดงความจํานงถวายที่ดินและขออนุญาตสรางวัดก็เหมือนกับวามีการแบงหนาที่กันระหวางพระสงฆกับชาวบาน สังคมชาวพุทธนั้นเปนระบบพุทธบริษัท ๔ จัดเปน ๒ ฝาย คือ พระสงฆกับคฤหั สถ หรือพระกับชาวบาน เมื่อสองฝายนี้ทําหนาที่ตอกัน แบบพึ่งพาอาศัยกัน(อัญโญญญนิสิต) สังคมทั้งหมดก็จะเกษมศานติ์มีความสุข

ก. พระสงฆ ใหธรรมทาน คือฝกตนในไตรสิกขา และเผยแผสั่งสอนธรรมใหประโยชนเกิดขึ้น โดยไมเรียกรองรบกวนใคร ตามคติของพระพุทธเจาที่วา “ปฏิบัติเพื่อประโยชนสุขของพหูชน, นําประชาชนใหเปนผูมีกัลยาณธรรม มีกุศลธรรม”

ข. คฤหัสถ ถวายอามิสทาน คือแสดงศรัทธาและจัดสรรเครื่องอุดหนุนทางวัตถุ ใหพระสงฆปฏิบั ติกิจหนาที่ โดยไมตองพะวักพะวงหวงกังวลความเปนอยูดานปจจัย ๔