เกร็ดพุทธวจน

มนุษย์ทั้งหลายเป็นอันมาก ถูกความกลัวคุกคาม

เอาแล้ว ย่อมยึดถื อเอาภูเขาบ้าง ป่ าไม้ที่ศักดิ์สิทธิ์บ้าง

สวนศักดิ์สิทธิ์บ้าง รุกขเจดีย์บ้าง ว่าเป็นที่พึ่งของตนๆ :

นั่นไม่ใช่ที่พึ่งอันทำาความเกษมให้ได้เลย, นั่ นไม่ใช่ที่ พึ่ง

อันสูงสุด; ผู ้ใดถือเอาสิ่งนั้นๆ เป็นที่พึ่งแล้ว ย่อมไม่หลุดพ้น

ไปจากทุกข์ทั้งปวงได้.

ส่วนผู้ใด ที่ถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์

เป็นที่พึ่งแล้ว เห็นอริยสัจทั้งสี่ ด้วยปัญญาอันถูกต้อง

คื อ เห็นทุกข์ , เห็ นเหตุเป็นเครื่องให้เกิดขึ ้นแห่งทุกข์,

เห็นความกลัวล่วงเสียได้ซึ่งทุกข์, และเห็นมรรคประกอบ

ด้วยองค์แปดอันประเสริฐ ซึ่งเป็นเครื่องให้ถึงความเข้มไป

สงบระงับแห่งทุกข์ : นั่นแหละคือ ที่พึ่งอันเกษม, นั่นคือ

ที่พึ่งอันสูงสุด; ผู้ใดถือเอาที่พึ่งนั้นแล้ว ย่อมหลุดพ้น

ไปจากทุกข์ทั้งปวง ได้แท้.

ธ. ขุ. ๒๕/๔๐/๒๔.

ภิกษุทั้งหลาย ! เธอทั้งหลายจะสำาคัญความข้อนี้

ว่าอย่างไร : ฝุ่นนิดหนึ่งที่เราช้อนขึ้นด้วยปลายเล็บนี้กับ

มหาปฐพีนี้ ข้างไหนจะมากกว่ากัน ?

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! มหาปฐพีนั่นแหละเป็นดิน

ที่มากกว่า. ฝุ่นนิดหนึ่งเท่าที่ทรงช้อนขึ้นด้วยปลายพระนขานี้

เป็นของมีประมาณน้อย. ฝุ่นนั้นเมื่อนำาเข้าไปเทียบกับมหาปฐพี

ย่อมไม่ถึงซึ่งการคำานวณได้ เปรียบเทียบได้ ไม่เข้าถึงแม้ซึ่ง

กะละภาค (ส่วนเสี้ยว)

ภิกษุทั้งหลาย ! อุปมานี ้ฉันใด อุปไมยก็ฉันนั้น :

สัตว์ที่เกิดกลับมาสู่หมู่มนุษย์ มีน้อย สัตว์ที่เกิดกลับมา

เป็นอย่างอื่นจากหมู่มนุษย์ มีมากกว่าโดยแท้ . ข้อนั้น

เพราะเหตุไรเล่า ? ภิกษุทั้งหลาย ! ข้อนั้น เพราะความที่

สัตว์เหล่านั้นไม่เห็นอริยสัจทั้งสี่.

อริยสัจสี่ อย่างไรเล่า ? สี่อย่าง คือ :-

อริยสัจคือทุกข์

อริยสัจคือเหตุให้เกิดขึ้นแห่งทุกข์

อริยสัจคือความดับไม่เหลือแห่งทุกข์

อริยสัจคือทางดำาเนินให้ถึงความดับไม่เหลือ

แห่งทุกข์.

ภิกษุทั้งหลาย ! เพราะเหตุนั้น ในเรื่องนี้ เธอ

พึงประกอบโยคกรรม1 อันเป็นเครื่องกระทำให้รู้ว่า

“ทุกข์ เป็นอย่างนี้, เหตุ เกิดขึ้นแห่งทุกข์ เป็นอย่ างนี้,

ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอย่างนี้, ทางดำาเนินให้ถึง

ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอย่างนี้” ดังนี้.

มหาวาร. สำ. ๑๙/๕๗๘/๑๗๕๗.

1. โยคกรรม คือ การกระทำาอย่างเป็นระบบ.

การรู้อริยสัจเป็นของไม่เหลือวิสัย

พระอริยบุคคล จึงมีปริมาณมาก

วัจฉะ ! ภิกษุ ผู้สาวกของเรา บรรลุเจโตวิมุตติ

ปัญญาวิมุตติ อันไม่มีอาสวะ เพราะความสิ้นไปแห่งอาสวะ

ทั้งหลาย ได้กระทำาให้แจ้งแล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง ใน

ทิฏฐธรรมนี้ มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ไม่ใช่สองร้อย ไม่ใช่

สามร้อย ไม่ใช่สี่ร้อย ไม่ใช่ห้าร้ อย มี อยู่มากกว่ามาก

โดยแท้.

วัจฉะ ! ภิกษุณี ผู้สาวิกาของเรา บรรลุเจโตวิมุตติ

ปัญญาวิมุตติ อันไม่มีอาสวะ เพราะความสิ้นไปแห่งอาสวะ

ทั้งหลาย ได้กระทำาให้แจ้งแล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง ใน

ทิฏฐธรรมนี้ มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ไม่ใช่สองร้อย ไม่ใช่

สามร้อย ไม่ใช่สี่ร้อย ไม่ใช่ห้าร้ อย มี อยู่มากกว่ามาก

โดยแท้.

๓

วัจฉะ ! อุบาสก ผู้ สาวกของเรา พวกเป็ น

คฤหัสถ์นุ่งขาว อยู่ประพฤติกับผู้ประพฤติพรหมจรรย์,

เป็น โอปปาติกะ (อนาคามี) มีปกติปรินิพพานในภพที่

ไปเกิดนั้น ไม่เวียนกลับจากภพนั้นเป็นธรรมดา, เพราะ

ความสิ้นไปแห่งสัญโญชน์ มีส่วนในเบื้องต่ำาห้าอย่าง ก็มี

อยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่มากกว่ามาก

โดยแท้.

วัจฉะ ! อุบาสก ผู้สาวกของเรา พวกเป็น

คฤหัสถ์นุ ่งขาว ยังบริโภคกาม เป็นผู้ ทำ ตามคำสอน

เป็นผู้ สนองโอวาท มีความสงสัยอันข้ามได้แล้ว ไม่ต้อง

กล่าวด้วยความสงสัยว่า นี่อะไรๆ เป็นผู้ปราศจากความ

ครั่นคร้าม ไม่ใช่ผู้ต้องเชื่อตามคำาของผู้อื่น อยู่ประพฤติ

พรหมจรรย์ในศาสนาของพระศาสดา ก็มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว

ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่มากกว่ามากโดยแท้.

7 ฉบับ ๓ ก้าวย่างอย่างพุทธะ

วัจฉะ ! อุบาสิกา ผู ้สาวิกาของเรา พวกเป็นหญิง

คฤหัสถ์นุ่งขาว อยู่ประพฤติกับผู้ประพฤติพรหมจรรย์,

เป็น โอปปาติกะ (อนาคามี ) มี ปกติปรินิพพานในภพที่

ไปเกิดนั้น ไม่เวียนกลับจากภพนั้นเป็นธรรมดา,

เพราะความสิ้นไปแห่งสัญโญชน์ มีส่วนในเบื้องต่ำา

ห้าอย่าง ก็มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่

มากกว่ามากโดยแท้.

วัจฉะ ! อุบาสิกา ผู ้สาวิกาของเรา พวกเป็นหญิง

คฤหัสถ์นุ่ งขาว ยั งบริโภคกาม เป็นผู้ ทำตามคำสอน

เป็นผู้ สนองโอวาท มีความสงสัยอันข้ามได้แล้ว ไม่ต้อง

กล่าวด้วยความสงสัยว่า นี่อะไรๆ เป็นผู้ปราศจากความ

ครั่นคร้าม ไม่ใช่ผู้ต้องเชื่อตามคำาของผู้อื่น อยู่ประพฤติ

พรหมจรรย์ในศาสนาของพระศาสดา ก็มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว

ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่มากกว่ามากโดยแท้.

ม. ม. ๑๓/๒๕๑-๒๕๔/๒๕๕-๒๕๖.

เนื้อแท้ที่ไม่อันตรธาน

ภิกษุทั้งหลาย ! พวกภิกษุบริษัทในกรณีนี้,

สุตตันตะเหล่าใด ที่กวีแต่งขึ้นใหม่

เป็นคำาร้อยกรองประเภทกาพย์กลอน

มีอักษรสละสลวย มีพยัญชนะอันวิจิตร

เป็นเรื่องนอกแนว เป็นคำกล่าวของสาวก,

เมื่อมีผู้นำสุตตันตะเหล่านั้นมากล่าวอยู่;

เธอจักไม่ฟังด้วยดี ไม่เงี่ยหูฟัง ไม่ตั้งจิตเพื่อจะรู้ทั่วถึง

และจักไม่สำคัญว่าเป็นสิ่งที่ตนควรศึกษาเล่าเรียน.

ส่วนสุตตันตะเหล่าใดที่เป็นคำของตถาคต

เป็นข้อความลึก มีความหมายซึ้ง

เป็นชั้นโลกุตตระว่าเฉพาะเรื่องสุญญตา,

เมื่อมีผู้นาสุตตันตะเหล่านั้นมากล่าวอยู่;

เธอย่อมฟังด้วยดี ย่อมเงี่ยหูฟัง ย่อมตั้งจิตเพื่อจะรู้ทั่วถึง

และย่อมสำคัญว่าเป็นสิ่งที่ตนควรศึกษาเล่าเรียน.

จึงพากันเล่าเรียน ไต่ถาม ทวนถามแก่กันและกันอยู่ว่า

“ข้อนี้เป็นอย่างไร ? มีความหมายกี่นัย ?” ดังนี้.

ด้วยการทำดังนี้

เธอย่อมเปิดธรรมที่ถูกปิดไว้ได้,

ธรรมที่ยังไม่ปรากฏ เธอก็จะทําให้ปรากฏได้,

ความสงสัยในธรรมหลายประการที่น่าสงสัย

เธอก็บรรเทาลงได้.

ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุบริษัทเหล่านี้ เราเรียกว่า

บริษัทที่มีการลุล่วงไปได้

ด้วยการสอบถามแก่กันและกันเอาเอง,

หาใช่ด้วยการชี้แจงโดยกระจ่าง

ของบุคคลภายนอกเหล่าอื่นไม่

(ปฏิปุจฺฉาวินีตา ปริสา โน อุกฺกาจิตวินีตา);

จัดเป็นบริษัทที่เลิศ แล.

                                                                                            ทุก. อํ. ๒๐/๙๒/๒๙๒.

ผู้ชี้ขุมทรัพย์ !

อานนท์ ! เราไม่พยายามทำกะพวกเธอ อย่างทะนุถนอม

เหมือนพวกช่างหม้อ ทำแก่หม้อ ที่ยังเปียก ยังดิบอยู่

อานนท์ ! เราจักขนาบแล้ว ขนาบอีก ไม่มีหยุด

อานนท์ ! เราจักชี้โทษแล้ว ชี้โทษอีก ไม่มีหยุด

ผู้ใดมีมรรคผลเป็นแก่นสาร ผู้นั้นจักทนอยู่ได้.

คนเรา ควรมองผู้มีปัญญาใดๆ ที่คอยชี้โทษ คอยกล่าว

คำขนาบอยู่เสมอไป ว่าคนนั้นแหละ คือ ผู้ชี้ขุมทรัพย์

ควรคบบัณฑิตที่เป็นเช่นนั้น

เมื่อคบหากับบัณฑิตชนิดนั้นอยู่

ย่อมมีแต่ดีท่าเดียว ไม่มีเลวเลย.

                                                                                         อุปริ. ม. ๑๔/๒๔๕/๓๕๖.
                                                                                                         ธ. ขุ. ๒๕/๒๕/๑๖.

       ทรงแสดงเรื่องที่เป็นไปได้ยาก

เกี่ยวกับพระองค์เอง

ภิกษุทั้งหลาย ! สมมติว่ามหาปฐพีอันใหญ่หลวงนี้

มีน้ำท่วมถึงเป็นอันเดียวกันทั้งหมด; บุรุษคนหนึ่งทิ้งแอก

(ไม้ไผ่ ) ซึ่งมีรูเจาะได้เพียงรูเดียว ลงไปในน้ำนั้น;

ลมตะวันออกพัดให้ลอยไปทางทิศตะวันตก, ลมตะวันตก

พัดให้ลอยไปทางทิศตะวันออก, ลมทิศเหนือพัดให้ลอยไป

ทางทิศใต้, ลมทิศใต้พัดให้ลอยไปทางทิศเหนือ อยู่ดังนี้.

ในน้ำนั้นมีเต่าตัวหนึ่งตาบอด ล่วงไปร้อยๆ ปี มันจะผุด

ขึ้นมาครั้งหนึ่งๆ. ภิกษุทั้งหลาย ! เธอทั้งหลาย จะสำคัญ

ความข้อนี้ว่าอย่างไร : จะเป็นไปได้ไหมที่เต่าตาบอด ร้อยปี

จึงจะผุดขึ้นมาสักครั้งหนึ่ง จะพึงยื่นคอ เข้าไปในรู ซึ่งมี

อยู่เพียงรูเดียวในแอกนั้น ?

“ข้อนี้ยากที่จะเป็นไปได้ พระเจ้าข้า ! ที่เต่าตาบอดนั้น

ร้อยปีผุดขึ้นเพียงครั้งเดียว จะพึงยื่นคอเข้าไปในรู ซึ่งมีอยู่เพียง

รูเดียวในแอกนั้น”.

ภิกษุทั้งหลาย ! ยากที่จะเป็นไปได้ฉันเดียวกัน

ที่ใครๆ จะพึงได้ความเป็นมนุษย์;

ยากที่จะเป็นไปได้ฉันเดียวกัน

ที่ตถาคตผู้อรหันตสัมมาสัมพุทธะ จะเกิดขึ้นในโลก;

ยากที่จะเป็นไปได้ฉันเดียวกัน

ที่ธรรมวินัยอันตถาคตประกาศแล้ว จะรุ่งเรืองไปทั่วโลก.

ภิกษุทั้งหลาย ! แต่ว่าบัดนี้ความเป็นมนุษย์ก็ได้แล้ว;

ตถาคตผู้อรหันตสัมมาสัมพุทธะ ก็บังเกิดขึ้นในโลกแล้ว; และ

ธรรมวินัยอันตถาคตประกาศแล้ว ก็รุ่งเรืองไปทั่วโลกแล้ว.

ภิกษุทั้งหลาย ! เพราะเหตุนั้นในกรณีนี้

พวกเธอพึงกระทำโยคกรรมเพื่อให้รู้ว่า“นี้ ทุกข์,

นี้ เหตุให้เกิดทุกข์,

นี้ ความดับแห่งทุกข์,

นี้ หนทางให้ถึงความดับแห่งทุกข์” ดังนี้เถิด.

                                                                                       มหาวาร. สํ. ๑๙/๕๖๘/๑๗๔๔.

มนุษย์เป็นอันมาก

ได้ ยึดถือเอาที่พึ่งผิดๆ

มนุษย์ทั้งหลายเป็นอันมาก ถูกความกลัวคุกคาม

เอาแล้ว ย่อมยึดถือเอาภูเขาบ้าง ป่าไม้ที่ศักดิ์สิทธิ์บ้าง

สวนศักดิ์สิทธิ์บ้าง รุกขเจดีย์บ้าง ว่าเป็นที่พึ่งของตนๆ :

นั่นไม่ใช่ที่พึ่งอันทำความเกษมให้ได้เลย, นั่นไม่ใช่ที่ พึ่ง

อันสูงสุด; ผู้ใดถือเอาสิ่งนั้นๆ เป็นที่พึ่งแล้ว ย่อมไม่หลุดพ้น

ไปจากทุกข์ทั้งปวงได้.

ส่วนผู้ใด ที่ถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์

เป็นที่พึ่งแล้ว เห็นอริยสัจทั้งสี่ ด้วยปัญญาอันถูกต้อง

คือ เห็นทุกข์  เห็นเหตุเป็นเครื่องให้เกิดขึ้นแห่งทุกข์,

เห็นความก้าวล่วงเสียได้ซึ่งทุกข์, และเห็นมรรคประกอบ

ด้วยองค์แปดอันประเสริฐ ซึ่งเป็นเครื่องให้ถึงความเข้าไป

สงบรำงับแห่งทุกข์  นั่นแหละคือ ที่พึ่งอันเกษม, นั่นคือ

ที่พึ่งอันสูงสุด  ผู้ใดถือเอาที่พึ่งนั้นแล้ว ย่อมหลุดพ้น

ไปจากทุกข์ทั้งปวงได้แท้

                                                                                                                      ธ. ขุ. ๒๕/๔๐/๒๔.

สัตว์เกิดกลับมาเป็นมนุษย์มีน้อย

เพราะไม่รู้อริยสัจ

ภิกษุทั้งหลาย ! เธอทั้งหลายจะสำคัญความข้อนี้

ว่าอย่างไร : ฝุ่นนิดหนึ่งที่เราช้อนขึ้นด้วยปลายเล็บนี้กับ

มหาปฐพีนี้ ข้างไหนจะมากกว่ากัน ?

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! มหาปฐพีนั่นแหละเป็นดิน

ที่มากกว่า. ฝุ่นนิดหนึ่งเท่าที่ทรงช้อนขึ้นด้วยปลายพระนขานี้

เป็นของมีประมาณน้อย. ฝุ่นนั้นเมื่อนำเข้าไปเทียบกับมหาปฐพี

ย่อมไม่ถึงซึ่งการคำนวณได้ เปรียบเทียบได้ ไม่เข้าถึงแม้ซึ่ง

กะละภาค (ส่วนเสี้ยว)”.

ภิกษุทั้งหลาย ! อุปมานี้ฉันใด อุปไมยก็ฉันนั้น :

สัตว์ที่เกิดกลับมาสู่หมู่มนุษย์ มีน้อย; สัตว์ที่เกิดกลับมา

เป็นอย่างอื่นจากหมู่มนุษย์ มีมากกว่าโดยแท้ . ข้อนั้น

เพราะเหตุไรเล่า ? ภิกษุทั้งหลาย ! ข้อนั้น เพราะความที่

สัตว์เหล่านั้นไม่เห็นอริยสัจทั้งสี่.

อริยสัจสี่ อย่างไรเล่า ? สี่อย่าง คือ :-

อริยสัจคือทุกข์

อริยสัจคือเหตุให้เกิดขึ้นแห่งทุกข์

อริยสัจคือความดับไม่เหลือแห่งทุกข์

อริยสัจคือทางดำเนินให้ถึงความดับไม่เหลือ

แห่งทุกข์.

ภิกษุทั้งหลาย ! เพราะเหตุนั้น ในเรื่องนี้ เธอ

พึงประกอบโยคกรรม1 อันเป็นเครื่องกระทำให้รู้ว่า

“ทุกข์ เป็นอย่างนี้, เหตุ เกิดขึ้นแห่งทุกข์ เป็นอย่างนี้,

ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอย่างนี้, ทางดำเนินให้ถึง

ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอย่างนี้” ดังนี้.

                                                                                                                   มหาวาร. สำ. ๑๙/๕๗๘/๑๗๕๗.

                                                       1. โยคกรรม คือ การกระทำาอย่างเป็นระบบ.

การรู้อริยสัจเป็นของไม่เหลือวิสัย

พระอริยบุคคล จึงมีปริมาณมาก

วัจฉะ ! ภิกษุ ผู้สาวกของเรา บรรลุเจโตวิมุตติ

ปัญญาวิมุตติ อันไม่มีอาสวะ เพราะความสิ้นไปแห่งอาสวะ

ทั้งหลาย ได้กระทำให้แจ้งแล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง ใน

ทิฏฐธรรมนี้ มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ไม่ใช่สองร้อย ไม่ใช่

สามร้อย ไม่ใช่สี่ร้อย ไม่ใช่ห้าร้อย มี อยู่มากกว่ามาก

โดยแท้.

วัจฉะ ! ภิกษุณี ผู้สาวิกาของเรา บรรลุเจโตวิมุตติ

ปัญญาวิมุตติ อันไม่มีอาสวะ เพราะความสิ้นไปแห่งอาสวะ

ทั้งหลาย ได้กระทำให้แจ้งแล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง ใน

ทิฏฐธรรมนี้ มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ไม่ใช่สองร้อย ไม่ใช่

สามร้อย ไม่ใช่สี่ร้อย ไม่ใช่ห้าร้อย มี อยู่มากกว่ามาก

โดยแท้.

๓

วัจฉะ ! อุบาสก ผู้ สาวกของเรา พวกเป็น

คฤหัสถ์นุ่งขาว อยู่ประพฤติกับผู้ประพฤติพรหมจรรย์,

เป็น โอปปาติกะ (อนาคามี) มีปกติปรินิพพานในภพที่

ไปเกิดนั้น ไม่เวียนกลับจากภพนั้นเป็นธรรมดา, เพราะ

ความสิ้นไปแห่งสัญโญชน์ มีส่วนในเบื้องต่ำห้าอย่าง ก็มี

อยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่มากกว่ามาก

โดยแท้.

วัจฉะ ! อุบาสก ผู้สาวกของเรา พวกเป็น

คฤหัสถ์นุ่งขาว ยังบริโภคกาม เป็นผู้ ทำ ตามคาสอน

เป็นผู้ สนองโอวาท มีความสงสัยอันข้ามได้แล้ว ไม่ต้อง

กล่าวด้วยความสงสัยว่า นี่อะไรๆ เป็นผู้ปราศจากความ

ครั่นคร้าม ไม่ใช่ผู้ต้องเชื่อตามคำของผู้อื่น อยู่ประพฤติ

พรหมจรรย์ในศาสนาของพระศาสดา ก็มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว

ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่มากกว่ามากโดยแท้.

วัจฉะ ! อุบาสิกา ผู้สาวิกาของเรา พวกเป็นหญิง

คฤหัสถ์นุ่งขาว อยู่ประพฤติกับผู้ประพฤติพรหมจรรย์,

เป็น โอปปาติกะ (อนาคามี ) มี ปกติปรินิพพานในภพที่

ไปเกิดนั้น ไม่เวียนกลับจากภพนั้นเป็นธรรมดา,

เพราะความสิ้นไปแห่งสัญโญชน์ มีส่วนในเบื้องต่ำ

ห้าอย่าง ก็มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่

มากกว่ามากโดยแท้.

วัจฉะ ! อุบาสิกา ผู้สาวิกาของเรา พวกเป็นหญิง

คฤหัสถ์นุ่งขาว ยังบริโภคกาม เป็นผู้ ทาตามคำสอน

เป็นผู้ สนองโอวาท มีความสงสัยอันข้ามได้แล้ว ไม่ต้อง

กล่าวด้วยความสงสัยว่า นี่อะไรๆ เป็นผู้ปราศจากความ

ครั่นคร้าม ไม่ใช่ผู้ต้องเชื่อตามคำของผู้อื่น อยู่ประพฤติ

พรหมจรรย์ในศาสนาของพระศาสดา  ก็มีอยู่ไม่ใช่ร้อยเดียว

ฯลฯ ไม่ใช่ห้าร้อย มีอยู่มากกว่ามากโดยแท้.

                                                                                                      ม. ม. ๑๓/๒๕๑-๒๕๔/๒๕๕-๒๕๖.

ให้พึ่งตน พึ่งธรรม

อานนท์ ! เราได้กล่าวเตือนไว้ก่อนแล้วมิใช่หรือ

ว่า “ความเป็นต่างๆ ความพลัดพราก ความเป็นอย่างอื่น

จากของรักของชอบใจทั้งสิ้น ย่อมมี; อานนท์ ! ข้อนั้น

จักได้มาแต่ไหนเล่า : สิ่งใดเกิดขึ้นแล้ว เป็นแล้ว อันปัจจัย

ปรุงแล้ว มีความชำรุดไปเป็นธรรมดา, สิ่งนั้นอย่าชำรุดไปเลย

ดังนี้; ข้อนั้น ย่อมเป็นฐานะที่มีไม่ได้”.

อานนท์ ! เปรียบเหมือนเมื่อต้นไม้ใหญ่ มี

แก่นเหลืออยู่ ส่วนใดเก่าคร่ำกว่าส่วนอื่น ส่วนนั้นพึง

ย่อยยับไปก่อน, ข้อนี้ ฉันใด; อานนท์ ! เมื่อภิกษุสงฆ์

หมู่ใหญ่มีธรรมเป็นแก่นสารเหลืออยู่, สารีบุตร

ปรินิพพานไปแล้ว ฉันนั้นเหมือนกัน. อานนท์ ! ข้อนั้น

จักได้มาแต่ไหนเล่า : สิ่งใดเกิดขึ้นแล้ว เป็นแล้ว อันปัจจัย

ปรุงแล้ว มีความชำรุดไปเป็นธรรมดา สิ่งนั้นอย่าชำรุดไปเลย

ดังนี้; ข้อนั้น ย่อมเป็นฐานะที่มีไม่ได้.

๔

อานนท์ !

เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้

พวกเธอทั้งหลาย จงมีตนเป็นประทีป

มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ;

จงมีธรรมเป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ

ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ.

อานนท์ ! ภิกษุ มีตนเป็นประทีป มีตนเป็น

สรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ, มีธรรมเป็นประทีป

มีธรรมเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะนั้น เป็นอย่างไรเล่า ?

อานนท์ ! ภิกษุในธรรมวินัยนี้

พิจารณาเห็นกายในกายเนืองๆ อยู่,

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายเนืองๆ อยู่,

พิจารณาเห็นจิตในจิตเนืองๆ อยู่,

พิจารณาเห็นธรรมในธรรมทั้งหลายเนืองๆ อยู่;

มีความเพียรเผากิเลส มีความรู้สึกตัวทั่วพร้อม

มีสติ พึงกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.

อานนท์ ! ภิกษุอย่างนี้แล ชื่อว่ามีตนเป็น

ประทีป มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ; มีธรรม

เป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ

เป็นอยู่.

อานนท์ !

ในกาลบัดนี้ก็ดี ในกาลล่วงไปแห่งเราก็ดี

ใครก็ตามจักต้องมีตนเป็นประทีป

มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ;

มีธรรมเป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ

ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ เป็นอยู่

อานนท์ !

ภิกษุพวกใด เป็นผู้ใคร่ในสิกขา,

ภิกษุพวกนั้น จักเป็นผู้อยู ่ในสถนะอันเลิศที่สุด.

                                                                 มหาวาร .สำ. ๑๙/๒๑๖-๒๑๗/๗๓๗-๗๔๐.

ตรัสแก่ท่านพระอานนท์ ผู้เศร้าสลดในข่าวการปรินิพพานของท่านพระสารีบุตร

ซึ่งจุนทสามเณรนำามาบอกเล่า ที่พระอารามเชตวันใกล้นครสาวัตถี.

ผู้ไม่หลงเอาสิ่งอื่นมาเป็นแก่น

ภิกษุทั้งหลาย ! พรหมจรรย์นี้ มิใช่มีลาภ

สักการะและเสียงเยินยอเป็นอานิสงส์, พรหมจรรย์นี้

มิใช่มีความถึงพร้อมด้วยศีลเป็นอานิสงส์, พรหมจรรย์นี้

มิใช่มีความถึงพร้อมด้วยสมาธิเป็นอานิสงส์, พรหมจรรย์นี้

มิใช่มีความถึงพร้อมด้วยญาณทัสสนะเป็นอานิสงส์.

ภิกษุทั้งหลาย ! ก็เจโตวิมุตติ1 ที่ไม่กำเริบอันใด

มีอยู่, พรหมจรรย์นี้ สิ่งนั้น นั่นแหละเป็นประโยชน์ที ่

มุ ่งหมาย เป็นแก่นสาร เป็นผลสุดท้ายของพรหมจรรย์แล.

1. เจโตวิมุตติ คือ การบรรลุอรหัตตผลโดยมีน้ำหนักของการทำสมาธิ

มากกว่าการกระทำด้านอื่นๆ.

แบบของการหลุดพ้นยังมีอย่างอื่นอีก เช่น สัทธาวิมุตติ, ปัญญาวิมุตติ

เป็นต้น.

๕

ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหมื อนบุรุ ษผู้ต้องการ

ด้วยแก่นไม้ เสาะหาแก่นไม้ เที่ยวค้นหาแก่นไม้ จนถึง

ต้นไม้ใหญ่มี แก่นแล้ ว ตัดเอาแก่นถือไปด้วยมั่นใจว่า

‘นี่เป็นแก่นแท้’ ดังนี้. บุรุษมีตาดี เห็นคนนั้นเข้าแล้ว ก็

กล่าวว่า “ผู้เจริญคนนี้ ช่างรู้จักแก่น, รู้จักกระพี้, รู้จัก

เปลือกสด, รู ้จักสะเก็ดแห้งตามผิวเปลือก, รู ้จักใบอ่อนที่

ปลายกิ่ง. จริงดังว่า ผู้เจริญคนนี ้ ต้องการแก่นไม้ เสาะหา

แก่นไม้ เที่ยวค้นหาแก่นไม้ จนถึงต้นไม้ใหญ่มีแก่นแล้ว

ก็ตัดเอาแก่นแท้ถือไปด้วยมั่นใจว่า ‘นี่ เป็นแก่นแท้’ ดังนี้.

สิ่งที่เขาจะต้องทำาด้วยแก่นไม้ จักสำาเร็จประโยชน์เป็นแท้”

ดังนี้.

มู. ม. ๑๒/๓๗๑-๓๗๓/๓๕๒,๓๕๔.